L' ART BRUT: η Τέχνη του Περιθωρίου

Καλλιτεχνική ανασκόπηση 2016: Μέρος Δ΄

 

Ότι με εντυπωσίασε στην πολιτιστική Μεσευρώπη το 2016

  COLLECTION DE L'ART BRUT      LAUSANNE.CH

 

Art should comfort the disturbed and disturb the comfortable.- Banksy

Στη γαλλόφωνη Λωζάνη της τάξης, της ακρίβειας και του Ολυμπιακού Μουσείου υπάρχει ένα μοναδικό μουσείο τέχνης, έξω από την παλιά πόλη και μακριά από τη γραφική λίμνη της Λωζάνης. Στο Château de Beaulieu, ένα αρχοντικό του 18ου αιώνα που βρίσκεται σήμερα εντός του ιστού της νεότερης πόλης, στεγάζεται η πρώτη και ιστορικά "αυθεντικότερη" συλλογή έργων της επονομαζόμενης τέχνης του Περιθωρίου (Αrt brut). Πατέρας αυτού του καλλιτεχνικού ορισμού υπήρξε ο Γάλλος ζωγράφος Jean Dubuffet (1901-1985) που από το 1945 συγκέντρωνε εικαστικά αντικείμενα και έργα που δημιουργούσαν τρόφιμοι ψυχιατρικών κλινικών και φυλακών, άνθρωποι απόκληροι και μοναχικοί. Ο ζωγράφος δώρισε τη συλλογή περισσότερων από 5000 έργων, από 133 δημιουργούς, στο Δήμο της Λωζάνης το 1971 και το Μουσείο της Τέχνης του Περιθωρίου εγκαινιάστηκε πέντε χρόνια αργότερα.


Διαθέτοντας ιδιοφυή αντίληψη, ο Dubuffet υποστήριξε με πάθος την προβολή και προάσπιση της δημιουργικότητας ατόμων που βρίσκονταν στο κοινωνικό περιθώριο καθώς αυτή αντιπροσώπευε με τον πιο χαρακτηριστικό τρόπο "μία απόλυτα αγνή και ακατέργαστη καλλιτεχνική λειτουργία, η οποία επανεφευρίσκεται ολοκληρωτικά σε κάθε στάδιο της, αποκλειστικά και μόνο, από τις αιφνίδιες ορμές του δημιουργού της". Άνθρωποι που αποσύρθηκαν ή αποκλείστηκαν από την κοινωνική ζωή και ένταξη, λόγω ψυχικών ή οργανικών ιδιαιτεροτήτων, αποκλίνουσας ή παραβατικής συμπεριφοράς, δημιουργούν μία αυθόρμητη, ενστικτώδη τέχνη, ανεπηρέαστη από κάθε φορμαλιστική και ιδεολογική καλλιτεχνική συνθήκη.


Το μουσείο σήμερα διαθέτει την μεγαλύτερη και πιο τεκμηριωμένη μόνιμη έκθεση της Art brut παγκοσμίως. Το εσωτερικό των τεσσάρων ορόφων αποτελεί το σκηνικό έκθεσης εκατοντάδων (700) έργων, τα οποία καλύπτουν κάθε ελεύθερη επιφάνεια του χώρου! Για να πρωτοπορεί και στη σύγχρονη σκηνή αυτής της ενστικτώδους και ασυμβίβαστης τέχνης, το Μουσείο δημιούργησε και προβάλλει παράλληλα τη νεότερη συλλογή "Neuve Invention" από ανατρεπτικά έργα καλλιτεχνών που η στυλιστική προσέγγιση, τα υλικά και οι τολμηρές εικονογραφικές επολογές τους έθεσαν εκτός των αναγνωρισμένων καλλιτεχνικών κύκλων. Το μουσείο παρουσιάζει επίσης περιοδικές εκθέσεις αντιπροσωπευτικές της παγκόσμιας σκηνής της τέχνης του περιθωρίου.


Το "σκηνικό" των ορόφων του μουσείου είναι ολοκληρωτικά βαμμένο σε μαύρο χρώμα για να υποβάλλει εξαρχής τον επισκέπτη στην "παραδοξότητα" και ψυχική ένταση των εκτιθέμενων έργων. Πίνακες ζωγραφικής, σχέδια, γλυπτά, αντικείμενα και δημιουργίες με υφάσματα εκτίθενται "καταιγιστικά", συνοδευόμενα από μία σύντομη ιστορία του δημιουργού τους. Άλλωστε η ιστορία της ζωής τους αποτελεί το γενεσιουργό και συστατικό στοιχείο της τέχνης τους, δύσκολο να την προσπεράσεις (όπως συνήθως συμβαίνει με τις έγγραφες καταχωρήσεις των μουσείων τέχνης...) χωρίς να την αφουγκραστείς.


Στον τέταρτο πλέον όροφο της έκθεσης, η ικανότητα συγκέντρωσης και η ψυχική μου αντοχή είχαν σχεδόν εξαντληθεί... Ενώ το ενδιαφέρον μου παρέμενε αναλλοίωτο, για να μη χάσω ουδεμία από τις καλλιτεχνικές "κραυγές" αγωνίας, θυμού, πόνου, αντίδρασης-αντίστασης εντούτοις, η πληθώρα τόσο έντονων και πολυεπίπεδων δημιουργημάτων μου προκάλεσε ένα αγωνιώδες αίσθημα "πανικού" που με οδήγησε στην έξοδο. Φαντάζομαι ότι, η αφιέρωση περισσότερων ωρών στην επίσκεψη ή η επιλεκτικότερη θέαση εκθεμάτων και η ανάγνωση των συνοδευτικών κειμένων μπορούν να αποτελέσουν συνετές λύσεις για την αποδοτικότερη αναψυχή του επισκέπτη.

HENRY DARGER

AUGUST WALLA

CARLO ZINELLI

 

ALOISE CORBAZ

Η Συλλογή έργων Τέχνης του Περιθωρίου (ή Ωμής τέχνης) της Λωζάνης αποτελεί ένα μουσείο ιδιαίτερης ανθρώπινης έκφρασης, ξένης προς κάθε κατεστημένο και καλλιτεχνική συνθήκη. Αποτελεί, χωρίς αμφιβολία, τον ιστορικό συνεκτικό πυρήνα των "ανένταχτων" τεχνών, μία παρακαταθήκη με σημαντική τεκμηρίωση και εκπροσώπηση. Αξίζει το χρόνο μιας πολύωρης επίσκεψης λόγω πρωτοτυπίας, πλούτου και ωμού συναισθήματος!  
  

"Μετά από την εξοικείωση με αυτά τα άνθη ενός εκστατικού δημιουργικού πυρετού, τον οποίο έζησαν τόσο βαθιά και τόσο έντονα οι δημιουργοί τους, δεν μπορούμε παρά να νιώσουμε ότι σε σχέση με αυτά τα έργα, η κουλτούρα στο σύνολό της μοιάζει να είναι το παιχνίδι μιας μάταιης κοινωνίας, μια παραστρατημένη παρέλαση."- Jean Dubuffet, Place à l'incivisme Art and Text 27 (Δεκ. 1987-Φεβ. 1988) σελ. 36.